Wat is ‘The China Factor’? In haar recent gepubliceerde boek benoemt Annette Nijs de bewegingen in de wereldeconomie die bepalend zijn voor de vorming van deze eeuw: de economische dominantie van China op het wereldtoneel die samenvalt met de vierde industriële revolutie. Hierin beïnvloeden verschillende technologische fenomenen elkaar – 5G, smart entiteiten en kunstmatige intelligentie. Nijs stelt een groot aantal wezenlijke vragen om aan te sporen tot structureler en reëler nadenken over de impact die China op de wereld zal hebben, inclusief westerse waardesystemen.

Hamvraag: is China vredelievend?

The China Factor behandelt de ins and outs van een groot aantal onderwerpen, met het doel de lezer voldoende basiskennis te geven om tot een afgewogen oordeel te komen over zowel China’s ambities wereldwijd als ‘s lands aspiraties op het thuisfront. De hamvraag die Nijs stelt is: wat verlangt China eigenlijk van de wereld?  Is het land wel vredelievend?

Volgens Nijs is China niet op zoek naar en het uitdragen van de eigen sociale en culturele waarden. Liever heeft het dat landen die zelf bepalen en die van anderen respecteren. Alleen op basis daarvan kunnen vrede, identiteit, en nationale waardes gegarandeerd worden – aldus China. En alleen op basis daarvan zal het landen lukken om gezamenlijk mondiale problemen op te lossen. Een belangrijke voorwaarde die China echter wel stelt, is dat men elkaar de maat niet moet nemen en zaken van binnenlandse aard met rust moet laten. Deze mantra horen we natuurlijk vaak.

Wat wil China?

The China Factor wil aantonen dat het China vooral gaat om verdere mondialisering en het verstevigen van de nationale soevereiniteit, maar dat dit onherroepelijk gaat ten koste van nationale democratie. Hierin heeft het land met de ‘Chinese Droom’ een sterke visie voor de toekomst ontwikkeld, waarin een aantal socialistische waarden zoals patriottisme en integriteit zijn verwerkt.

Het boek wijdt veel informatie aan hoe Beijing de rol van super power wil spelen. Speeches waarin Xi Jinping beschrijft hoe een harmonieuze wereld eruit zou kunnen zien, stappen die de overheid heeft gemaakt om het buitenland te overtuigen waarom China aanspraak mag maken op gebieden in de Zuid-Chinese Zee en andere uitspraken en daden staan ruim gedocumenteerd. Maar informatie of China voldoende begrijpt waarom omringende landen, en ook Europa, steeds gereserveerder zijn geworden ten aanzien van China’s geopolitieke handelen, is lastiger te vinden.

Theorie vs praktijk

Dat gezegd hebbende: The China Factor bevat een ware schat aan inlichtingen en is dus zeer geschikt als referentieboek. Zo zal het hoofdstuk over de Chinese Communistische Partij velen interesseren, omdat het ingaat op partijlidmaatschap en de methodiek die wordt toegepast om geschiktheid van kandidaten vast te stellen, inclusief de beloftes die zij moeten doen wanneer zij als aspirant worden toegelaten. Eerder had Richard McGregor hier al een inzichtelijk boek aan gewijd (The Party, The Secret World of China’s Communist Rulers, Londen 2010), maar nu kan ook een Nederlands publiek zich vergewissen van de formele en informele voorwaarden om ‘het te maken’ binnen dit bolwerk.

Om het imago van de Partij onder het publiek op te schroeven, worden er inmiddels een aantal jaren stevige anti-corruptie handhavingsregels op na gehouden. Partijleden die zich te buiten gaan aan ongeoorloofde praktijken worden ontmaskerd en binnen het partijkader berecht. Maar of met die maatregelen een grotere Rule of Law bewerkstelligd wordt, is nog maar de vraag en komt niet helemaal duidelijk uit de verf.

Ondernemersklimaat in China

Er wordt iets te summier ingegaan op de geluiden van buitenlandse ondernemers die last hebben van een systeem dat nog altijd sterk leunt op vriendjespolitiek, en waar ondanks de strengere regels het ongelijke speelveld nog altijd moeilijk begaanbaar is. Het bedrijfsleven in China klaagt steen en been. Natuurlijk ook over de toenemende loonkosten, maar vooral over het gebrek aan transparantie bij openbare aanbestedingen, de plotselinge introductie van ogenschijnlijk willekeurige regels en het gevoel dat de eigen bronnen onveilig zijn, omdat toegang tot de Chinese markt gepaard moet gaan met het delen van kennis en technologie. Dit blijkt uit het recente onderzoek (mei 2019) van de European Chamber of Commerce in China, waarin het merendeel van ondernemers aangaf weinig te merken van de slagkracht van de nieuwe IPR-rechtbanken. Sterker nog, zij beklagen zich over het feit dat sommige beslissingen subjectief zouden zijn.

Wat wel weer goed in The China Factor belicht wordt, is de wijze waarop buitenlandse bedrijven gebruik kunnen maken van Chinese manieren om te integreren in ondernemersland, zoals deelname aan China Top Employer, wat zij daarvoor over moeten hebben, welke bedrijven daar een succes van hebben gemaakt, en welke niet.

Illustraties en stijl

Statistieken, citaten, grafieken, foto’s, interessante casestudies en formules doorspekken het boek.  Maar, dat haalt ook af en toe de vaart uit het lezen. En, doordat er veel beeldmateriaal en teksten in aparte kaders zijn opgenomen, kan de lezer weleens wat verdwaald raken in de hoeveelheid aangeboden informatie.

Hoewel de stijl soms wat schools is, is de verdienste van dit boek dat er grondig onderzoek is gedaan naar waarheden en onwaarheden over China’s plannen en wensen, zowel thuis als mondiaal. Als naslagwerk, zeker ook voor studenten die internationale betrekkingen of Azië-studies doen, een nuttig en welkom werk.

Boodschap

Nijs eindigt met de wens om een wereld te zien waarin landen zowel in competitie naast elkaar zouden moeten kunnen leven als in samenwerkingsverband.  Niet een wereld met een I win-you lose credo. Haar oproep is lovenswaardig. En met meer begrip over China’s opkomst en bedoelingen zouden wij onze eigen zienswijze nodig moeten herijken om tot adequatere antwoorden te komen. De 21^e eeuw met Chinese karakteristieken is immers al aan het gebeuren – de factoren die daarbij van invloed zijn, staan nu in The China Factor gedocumenteerd!

The China Factor – A 21st century with Chinese characteristics, Annette Nijs, uitgegeven door The China Agenda (juli 2019), paperback €34,50, ISBN: 9789090317878.