Op HelanOnline werd het volgende artikel op 8 september 2016 in het Chinees gepubliceerd: http://helanonline.cn/article/15751

In de communicatie met Nederlanders lijkt het alsof er soms een waas van misverstanden en onbegrip de soepele voortzetting van onderhandelingen tussen ons en hen in de weg staat. Terwijl wij in China, eigenlijk in heel Azië, gewend zijn om omzichtig en in diplomatieke termen de omgang met onze gesprekspartners aan te gaan, hanteren de Nederlanders een tamelijk directe stijl die voor ons soms lastig te waarderen is. Wat ligt hieraan ten grondslag? En interessanter nog, in hoeverre creëert hun directe manier van informatie-uitwisseling een klimaat waarin meerdere ideeën kunnen samenvloeien die elkaar versterken om zo tot nieuwe technologische inzichten en oplossingen te komen?

In Nederland: directheid = duidelijkheid en minder misverstanden

Nederlanders lijken groot belang te hechten aan eenduidig begrepen te worden – hoe duidelijker de boodschap des te minder de kans op misverstanden menen zij. Men laat liever geen ruimte voor interpretatie over. Het zwaartepunt ligt bij de spreker – als hij niet goed begrepen wordt, ligt dat niet aan de luisteraar maar aan hem! Niet alleen stellen Nederlanders graag op de man ‘waarom’ vragen af, maar zijn zij ook gewend om onverholen voor hun mening uit te komen. Voor Nederlanders zijn ‘eerlijkheid’ en de ‘waarheid’ grote deugden. Deze waarden lijken daarmee de boodschapper zelf in belangrijkheid te overtroeven. Dus niet de mens, maar wat hij zegt draagt het meeste gewicht. Dat kan weleens hard overkomen bij de ander en voor Chinezen is dat behoorlijk wennen omdat wij subtielere en ruimere marges in het speelveld van de communicatie hanteren. Het ligt aan de luisteraar om daarin de boodschap van de spreker te ontwaren die erin verborgen ligt.

Bovendien houden wij rekening met wie wij in gesprek zijn en zullen wij niet snel een meerdere ten overstaan van anderen tegenspreken. Hier hangt ook mee samen dat wij anderen geen gezichtsverlies willen laten lijden wanneer een afkeuring of afwijzing in het geding is. Nederlanders daarentegen moedigen juist weerwoord van alle stakeholders aan. Een Nederlandse baas verwacht dat hij, op basis van gegronde argumenten, wordt gecorrigeerd of aangevuld door zijn collega employees. Nederlanders zien dat juist als een voorwaarde voor goed teamwerk en menen dat zij zo het beste uit iedereen halen om op die manier een gezamenlijk doel te bereiken. Fouten toegeven lijkt hen ook niet zo te deren, misschien is er wel zoiets als schaamte, maar niet toegeven en later ontdekt te worden, bezorgt hen pas echt gezichtsverlies. Op de werkvloer is het niet ongewoon om collega’s te horen zeggen: “Oh, wat stom van mij”, of “sorry hoor, ik heb het niet begrepen”. Ofschoon Nederlanders hun mening niet onder stoelen of banken schuiven, is het toch ook niet de bedoeling om persoonlijk te worden, daar ligt een duidelijke grens – men hanteert graag een collegiale stijl waarin men respectvol met elkaar omgaat. Daarin lijken we dan toch wel weer op elkaar.

Waar het fout gaat

Het struikelblok voor de Nederlander die een impliciete boodschap hoort, is dat hij deze letterlijk opvat. Bijvoorbeeld, een Chinese afwijzing zal zelden een louter ‘nee’ inhouden, maar eerder neigen naar een formulering als ‘we denken er nog over na’ of ‘we zullen je voorstel overwegen’. Voor ons is de positieve reactie van de Nederlander daarop verrassend want hij leidt hieruit af dat er ruimte voor verdere bespreking is – hij denkt echt dat er verder nagedacht zal worden en zijn plan later alsnog kans van slagen heeft. Andersom proberen Chinezen vaak tevergeefs de onderliggende boodschap van de Nederlander te doorgronden, terwijl die er vaak niet is. Zo liet onlangs een Chinese HR Manager, werkzaam in een beursgenoteerd Nederlands bedrijf, weten dat zij de bedoeling van haar Nederlandse baas met de opmerking dat hij blij met haar was, moeilijk vond in te schatten, want misschien lag er wel ergens een stille, minder plezierige hint verborgen.

Chinese directheid: hoeveel verdien je?

Overigens, omgekeerd beschouwen Nederlanders sommige Chinese vragen ook als uiterst direct, zeker bij een eerste kennismaking. Dit zijn meestal vragen die betrekking hebben op de persoonlijke sfeer, zoals ‘hoeveel verdien je’, ‘in wat voor auto rijd je’, ‘waarom ben je niet getrouwd’ en ‘waarom heb je geen kinderen’. Dit soort vragen worden gezien als impertinent, want ze horen thuis in de persoonlijke sfeer. Chinezen stellen deze vragen echter om een beter plaatje te kunnen boetseren van degene met wie ze in gesprek zijn en om de ander beter te leren kennen. En, deze vragen worden in de Chinese samenleving ook helemaal niet gezien als private zaken waar met slechts mate aandacht aan besteed wordt. Deze vragen komen niet voor op hun ‘not done’-lijstje!

Link directheid en innovatief denken?

Chinezen innoveren al duizenden jaren, maar lijken vooral de weg van trial and error te bewandelen, van onderzoek, puzzelen en opnieuw beginnen. Maar er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden: de Nederlandse eigenschap om directe omgangsvormen te hanteren kan misschien ook wel samenhangen met hun vermogen om tot grote innovaties te komen. Immers, wanneer in een atmosfeer gewerkt wordt waar ieders mening telt en er minder noodzaak is om rekening te houden met sociale gevoeligheden, zou je je kunnen voorstellen dat dit bevorderlijk is voor de vrije loop van interactieve en creatieve gedachten en ideeën. Sterker nog, in een omgeving werken waar er zelfs gefronst wordt wanneer je niet met een eigen plan, mening of inzicht komt, moedig je automatisch de drift om tot nieuwe inzichten te komen aan. Daarmee lijkt directheid te passen bij hun vorm van ondernemerschap en bij innoverend vermogen. En tot slot, misschien is het algemene gebrek aan angst bij Nederlanders om fouten te erkennen een medebepalende conditie om tot grens verleggingen te komen.

Geschreven door Lilian Kranenburg (黎涟), sinoloog, trainer en consultant bij ChinaMoves en voorzitter van Guanxi (het kennisnetwerk voor zakelijk China in Nederland)