Recensie: Under Beijing’s Shadow, Southeast Asia’s China Challenge – Murray Hiebert

In dit uiterst leesbare boek bespreekt de auteur hoe de verschillende landen in Zuidoost Azië ieder op hun eigen unieke manier rekening houden met Beijing’s interesse in deze regio. De betekenis en de gevolgen van China’s infrastructurele megaproject ‘De Nieuwe Zijderoute’ voor deze landen, die onder China’s invloedsfeer vallen, worden uitvoerig weergegeven. Met dit boeiende verslag legt Hiebert nauwkeurig de houding en gevoelens van Zuidoost Aziaten jegens China bloot.

China’s gereedschapskist

Het boek behandelt China’s motieven in de regio en onderzoekt welk gereedschap het inzet om zijn invloed in de verschillende landen te verzilveren. Een vol arsenaal aan diplomatieke, politieke, economische en culturele middelen wordt aangewend om China’s macht hier te vergroten. Dit  kan variëren van toerisme tot Nieuwe Zijderoute-investeringen, van ontwikkelingshulp tot militaire wapenhandel en van wetenschappelijke uitwisselingen tot commerciële samenwerkingsvormen. Al naar gelang de mogelijkheden en bereidheid om mee te werken aan China’s doelstellingen. China maakt hierbij dankbaar gebruik van de Chinese diaspora: Chinese immigranten die op meerdere manieren gevraagd worden hun loyaliteit jegens het moederland te tonen en zich als ‘geleiders’ in te zetten voor de ‘Chinese zaak.’

Zorgen om schaalgrootte van investeringen, militarisering en milieu

Veel landen in de regio hebben geprofiteerd van investeringen uit China, maar groeiende angst en frustratie met China’s diverse pakket aan ambities nemen toe. Veel van die angst heeft te maken met de aard van de investeringen – vaak zijn die te duur en te groot. Ook maken landen zoals Vietnam, Maleisië, de Filippijnen, Singapore en Indonesië, zich grote zorgen om de Chinese militarisering van de Zuid Chinese Zee.  En dan is er de bezorgdheid om de onomkeerbare aantasting van het milieu en van kleinere leefgemeenschappen, bijvoorbeeld door de aanleg van dammen en centrales, langs de benedenloop van de Mekong delta.

Drie landenclusters

Hiebert ziet dat landen die traditioneel naar Amerika keken, zich nu onderling verbinden via de ASEAN (Associatie van Zuidoost Aziatische Landen) en zich gezamenlijk meer richten op Australië, Japan en de EU. De tweede groep landen die hij signaleert, zijn de landen die niet aan de Zuid-Chinese Zee liggen, veelal zwakke economieën zoals Laos, Cambodja en Myanmar, die geneigd zijn China te behagen. Hier blijft wel beweging in zitten. Een land als Myanmar zocht pas recentelijk de steun van China nadat de VS het de rug toekeerde vanwege het begaan van ernstige mensenrechtenschendingen tegen zijn Rohingya gemeenschap. In deze tweede constellatie lopen Thailand en Vietnam spitsroeden om China zowel op voldoende afstand te houden als toe te laten. De derde groep die Hiebert onder de loep neemt, is de landencluster die aan China’s maritieme periferie ligt: de Filippijnen, Maleisië, Singapore en Brunei. Volgens hem zijn dit landen die de directe invloed van China’s beleid minder voelen, maar er desalniettemin rekening mee houden. De Filippijnen zijn een uitzondering. Tot de verkiezingen van 2016 is het land nog een hechte bondgenoot van de VS, maar is het met de komst van Rodrigo Duterte een warmere relatie met China aangegaan.

Het land dat zich uitgesproken onafhankelijk opstelt, van zowel China als de VS, is Indonesië. Dankzij lidmaatschap van de G20 heeft het land strategisch voldoende overwicht om enige afstandelijkheid tot China te bewaren. Daar komt bij dat Indonesië de motieven van China wantrouwt bij de aanleg van infrastructurele projecten op zijn grondgebied, omdat het vreest dat het een stroom aan Chinese migrantenarbeiders zal betekenen.

Terwijl Singapore de VS en China beide oproept om hun handelsverschillen bij te leggen, vaart Brunei een stille koers om voorzichtig de gunst van Beijing te verkrijgen en blijft het tegelijk lonken naar de VS. Niet alle eieren in één mandje!

Historische relaties leiden meestal de weg, maar niet altijd…..

Wat mooi is aan dit boek is dat de historische relatie die ieder land met China heeft breeduit aan bod komt. Veel van de besproken landen onderhielden eeuwenlang een tribuutrelatie met China. Het collectieve volksgeheugen van die verschillende landen is daarom medebepalend voor de beslissing om wel of zo min mogelijk China’s invloed toe te laten. Sommige landen lijken echter aan geheugenverlies te lijden, zoals Cambodja.  Was president Hun Sen en zijn partij in 1988 nog mordicus tegen elke inmenging van China, keurde hij in 2006 goed dat het slaperige badplaatsje Sihanoukville onherkenbaar omgebouwd kon worden tot casinoparadijs voor Chinezen die in eigen land niet mogen gokken. Waar hotels reiken tot ver boven de boomtoppen heeft de lokale bevolking het nakijken: Chinese bezoekers gaan liever naar Chinese salons, restaurants en winkels. Heuvels en palmbomen hebben moeten wijken voor grote wooncomplexen. Met die influx van Chinees kapitaal is de woningmarkt buiten het bereik van lokale Cambodjanen komen te vallen.

Verder is het China gelukt om iets verder naar het zuiden exclusieve rechten te verwerven voor het gebruik van de Cambodjaanse marinebasis. China mag er sinds 2019 militair personeel plaatsen, wapendepots aanleggen en oorlogsschepen aanleggen. Hiermee heeft China zijn eerste marinebasis in de Golf van Siam weten te verwerven. Hiebert laat zien dat de leiders van Cambodja’s broze economie de financiële wortels van China maar al te graag achterna zitten zonder al te veel rekenschap te geven aan de gevolgen hiervan voor de eigen bevolking.  Nu grote gedeeltes van de bevolking niet kunnen meeprofiteren, stelt Hiebert, is de kans groot dat wanneer Hun Sen het veld ruimt, de bevolking zich alsnog heftig tegen China’s aanwezigheid verzet, inclusief de reeds lang gevestigde Chinese gemeenschap.

Onderlinge samenwerking ASEAN broodnodig

In zijn nawoord stelt Hiebert een lange lijst met vragen op die stuk voor stuk raken aan de existentiële fundamenten en precaire onafhankelijkheid van de landen in Zuidoost Azië. Deze 10 ASEAN-landen zouden voldoende in staat moeten zijn om voorwaarden te stellen aan China’s uitbreidingsvoorstellen en militarisering, zegt hij. Het lijkt er echter op dat deze landen te veel verwikkeld zijn geraakt in bilaterale onderhandelingen en daardoor China in de kaart spelen. Hiebert stelt dat deze landen nù moeten nadenken over een gezamenlijk strategie om de eigen soevereiniteit te beschermen en te voorkomen een vazalstaat van China te worden. Zijn onderzoek toont aan dat onderlinge samenwerking zal leiden tot meer kennis over China’s plannen in de regio. Met meer kennis kunnen onderhandelingen met China beter gestuurd worden. Dat gebeurt nu nog te weinig.

Rol Amerika

De onzekere toekomstige rol van Amerika in deze regio is een belangrijke factor voor alle spelers. De meesten van hen zijn ervan overtuigd dat China de internationale wereldorde wil opbreken en de rol van Amerika hier wil overnemen. Deze landen verwelkomen de veelbesproken  ‘ontkoppeling’ tussen de VS en China dus allerminst. Men wil juist graag de relaties met Amerika op fronten van diplomatie, economie, veiligheid en onderwijs in stand houden. Echter, sinds multilaterale onderhandelingen met ASEAN door Trump van tafel zijn geveegd, frustreren bilaterale deals met de VS de slagkracht van deze landen. Olifant en muis! Hiebert bespreekt hoe de meeste landen desalniettemin hun strategische relatie met Amerika willen blijven benutten om zo tegenwicht aan China te bieden. Veel zal dus afhangen van Amerika’s toekomstige buitenlandbeleid. En, of Amerika weer een plaats zal willen innemen in het Trans-Pacific Partnership.

Murray Hiebert

De gedrevenheid waarmee Hiebert, oud-correspondent van o.a. de Far Eastern Economic Review en lange tijd in de regio gewoond en gewerkt, dit onderzoek heeft uitgevoerd, klinkt voelbaar door in zijn urgente stijl en dringende boodschap. Namelijk, dat het balanceervermogen van de besproken landen om zowel de eigen onafhankelijkheid als economische vooruitgang te verzekeren, door China steeds zwaarder op de proef gesteld wordt. Niet alleen is Under Beijing’s Shadow van geopolitiek belang, het is ook een verhelderend en treffend boek voor iedereen die Zuidoost-Azië een warm hart toedraagt.

Deze recensie verscheen op 12 november 2020 op crowdblog China2025

Under Beijing’s Shadow, 560 blz.Center for Strategic & International Studies, Rowman & Littlefield, 2020

ISBN 978-I-4422-8138-7 (hb)

ISBN978-I-4422-8140-0(electronisch)