Vlak voor het uitbreken van de Grote Proletarische Culture Revolutie (1966) maakt Oxford professor Hugh Trevor-Roper een reis naar China. Hij bevindt zich in gezelschap van leden van de in Londen gevestigde SACU, ofwel de Society for Anglo-Chinese Understanding. Deze instelling komt later, dankzij een artikel van Trevor-Roper in de Sunday Times, onder het vergrootglas van Whitehall liggen. Gedurende zijn bezoek houdt hij een dagboek bij. Onder redactie van Richard Davenport-Hines zijn Trevor-Ropers ervaringen en bevindingen van zowel tijdens als na diens terugkomst uit China nu op briljante wijze tot leven geroepen.

Wanneer Hugh Trevor-Roper (T-R) wordt uitgenodigd om deel te nemen aan een bezoek aan Beijing, staat hij bekend als kundig essayist met een grote belangstelling voor geopolitieke zaken en de Europese geschiedenis. Ook heeft hij affiniteit met de historische achtergronden van China, zowel voor oude gebeurtenissen uit het keizerrijk als voor moderne stromingen en ontwikkelingen vanaf 1911. Hij is dan al bekend met de Opium Wars through Chinese Eyes van Arthur Waley, en dankzij historicus Etienne Balász met de politieke campagne de ‘Grote Sprong Voorwaarts’.

In Nederland zal SACU weinig bekendheid genieten, maar de eerste voorzitter was Joseph Needham, eminent academicus en sinoloog, wellicht een bekendere naam onder Nederlandse sinologen van de ‘oude’ school. Needham zou de eerste Britse sinoloog zijn die wetenschappelijk onderzoek in China mocht verrichten. Het is dan ook niet gek, dat toen Trevor-Roper genomineerd werd om lid te worden van het SACU-bestuur, hij accepteerde.

Relatie met SACU al snel op scherp

Binnen een jaar loopt de relatie tussen T-R en SACU echter op de klippen. Een groot deel van het boek wordt gewijd aan de aard van SACU, de mogelijk heimelijke betrokkenheid van de organisatie bij de Chinese Communistische Partij en de Britse Geheime Dienst – die wil weten of er ondermijnende en subversieve acties beraamd worden. Maar vooral legt hij pijnlijk duidelijk bloot hoe weinig de organisatie in staat lijkt te zijn om bij te dragen aan het onderdeel ‘understanding.’

Het journaal leest als een trein. Dankzij snedig taalgebruik weet hij enkele personen uit zijn delegatie op vileine wijze te fileren. Mary Adams, de ongekroonde koningin van de delegatie vice-voorzitter, vindt hij een bazig leeghoofd, erg blij met haar eigen voornaamheid,maar een marteling om mee op te trekken, zo herhaalt hij regelmatig. Haar eigendunk neemt gedurende de reis de vrije loop en wordt gelaten aanvaard. Een ander delegatielid dat het moet ontgelden is ‘nitwit’  vakbondsman Ernie Roberts. De relatie tussen Ernie en Mary zal uiteindelijk ook een ongemakkelijke worden. In toneelschrijver Robert Bolt vindt hij een bondgenoot. Tijdens de drie weken durende reis trekken zij met elkaar op.

Teleurstellende ontmoetingen

Vergeleken met de gidsen die strikt geïnstrueerd zijn om waar mogelijk, de partijlijn te reciteren, vallen dergelijke frustraties tijdens het bezoek aan China echter in het niet. De ontmoetingen met Chinese vertegenwoordigers en de vertalers worden beschreven als een pijnlijk proces waarin kennisuitwisseling zo politiek beladen is dat er van enige wetenschappelijke nieuwsgierigheid van de Chinese kant geen sprake kan zijn. De benamingen voor de Chinese gidsen zijn allesbehalve flatterend (“insufferable bores, illiterate boneheads”) en soms een beetje kinderachtig, maar geven goed de teleurstelling weer over de kwaliteit van de totale missie.

Van Chinese zijde wordt geen gelegenheid onbenut gelaten om iedere referentie aan het Westen, of dit nu de geschiedenis of de economie betreft, met dedain af te doen als feodaal. Een georkestreerd bezoek aan het Instituut van Geschiedenis geeft zo een van de vele doorkijkjes in hoe hij wordt ontvangen: een lange tirade tegen het Westen en over de heilzaamheid van Marx, Engels, Lenin, Stalin en Mao Zedong zijn standaard kost. Verder wordt er opgemerkt dat, sinds T-R The Last Days of Hitler had geschreven, hij nu met een update zou moeten beginnen over de nieuwe Hitler – over Lyndon Baines Johnson wel te verstaan.

T-R becommentarieert de zelfingenomenheid van de Chinese communisten, maar is tegelijkertijd lovend over de Chinese mensen die hij tijdens zijn spijbeluren op straat tegenkomt. Vriendelijk en ijverig, een “disconnect” met de mensen die hij dagelijks in het officiële domein ontmoet.

Sunday Times

Op uitnodiging van de Sunday Times besluit hij na terugkomst een artikel te wijden aan zijn bezoek aan China. Daarin neemt hij mee zijn frustraties met SACU en de inhoudelijk ondermaatse ontmoetingen in Beijing, Xi’an en Luoyang. Onder de krantenkop The Sick Mind of China trekt hij het bestaansrecht van SACU in twijfel.  De kwetsende kop wordt overigens zonder zijn medeweten geplaatst! Verder vindt hij dat, ofschoon de Chinese overheid zijn reiskosten betaald heeft, hij buitengewoon slecht behandeld is, geschoffeerd zelfs, en dat hij eigenlijk drie weken verspild heeft aan “jaknikkers en domoren” die louter oplepelden wat hen was opgedragen: “van papegaaienkooi naar papegaaienkooi”.  De gastvrijheid bleek een wassen neus, het wetenschappelijk gehalte nihil en het gevoel van gevangenschap compleet.

Een interessant inzicht is dat de timing van het SACU bezoek samenvalt met de viering van de stichting van de Volksrepubliek op 1 oktober 1965. Een ideaal moment om tribuut te plegen aan de Zoon van de Hemel, Voorzitter Mao. Gelegen aan de buitenste barbaarse rafelranden van het Hemelse Rijk, mag SACU als tribuutplichtig en insignificant organisme, de keizerlijke gastvrijheid met egards en dankbaarheid, zonder morren, op zich neer laten dalen.

De reacties op het artikel zijn niet van de lucht. De heftige tegenwerpingen van de SACU-kliek zijn aanleiding voor T-R om verder te graven in het dossier om zijn vermoeden dat SACU een communistisch front is, verder te onderzoeken. Hij lijkt enig genoegen te scheppen in al dit wroeten en het ontmaskeren van vermeende communisten – en dat maakt dit boek juist zo entertaining.  Een ander mens had allang zijn biezen gepakt, maar hij houdt duidelijk van een robbertje vechten. Onderwijl weet SACU zich in meerdere steden uit te breiden om cultuur en kennis over China verder te verspreiden. De beschrijvingen van mensen die dergelijke nieuwe filialen opzetten, hun motieven en de manier waarop zij dat doen, met veel gekonkel en achterklap en bovendien met verborgen agenda’s zijn af en toe hilarisch, maar worden vanwege het grote detail soms ook een beetje veel. Zijn onderzoek naar vrijwillige donaties aan SACU door zakenmensen die graag in China verder willen, legt bloot hoe men vooral Roland Berger, directeur van de Council for the British Promotion of International Trade te vriend wil houden – een organisatie die nauwe banden met de Chinese overheid onderhoudt, maar waar de Britse ambtenarij weinig van moet hebben.

Conclusie nut van SACU

T-R concludeert dat SACU als organisatie meer schade aanricht dan dat zij een bijdrage levert aan wederzijds begrip.  Immers, alleen politieke onderdanigheid wordt door China geduld. Een onkritische organisatie als SACU, die naar de pijpen danst van een stalinistisch geleid land dat aan persoonlijkheidscultus doet, kan nu eenmaal niet denken op een gelijkwaardige manier bruggen te bouwen.

Er is veel name dropping, en het zal Engelse sinologen daarom zeker aanspreken. Een soort, ‘Onder Professoren’, want T-R spaart niemand die hij incompetent of opzettelijk onkritisch vindt. Nederlandse sinologen zullen er minder bekende namen tussen vinden en zal het boek soms te gedetailleerd ingaan op mensen uit het Britse China-circuit. Maar het boek leest vlot – het Engels heerlijk!

The China Journals – ideology and intrigue in the 1960s, Hugh Trevor-Roper, Bloomsbury februari 2020, e-book €27,99 hardcover €29,12, ISBN 9781350136038.

Deze recensie werd op 23 juli 2020 geplaatst op Crowdblog China2025

Andere reviews:

https://www.telegraph.co.uk/books/what-to-read/mad-rich-british-left-wingers-became-chinas-useful-idiots/

https://thecritic.co.uk/issues/may-2020/china-travels-and-travails/