De lezer wordt direct op scherp gezet met de eerste zin in het woord vooraf – “Zet u schrap: de nieuwe wereldorde komt eraan.” De Wijks waarschuwing is dat de winnaar van een industriële revolutie de wereldorde bepaalt.  Zo domineerden de Britten de 19^de eeuw en de Amerikanen de 20^ste eeuw. In deze eeuw ontvouwt zich een datarevolutie waar mobiele 5G netwerken een centrale rol (zullen) spelen. Nu lijken de Chinezen de beste kaarten te hebben om de koers van de 21^ste eeuw te bepalen.

Degene die de digitale wedloop wint, bepaalt

Als China de digitale wedloop wint, dan zal het de nieuwe wereldorde naar eigen inzichten omvormen. Signalen die inmiddels de contouren van een hegemoniaal China aftekenen zijn China’s toenemende assertiviteit en de groeiende militaire bewegingen in en rondom de Zuid-Chinese Zee. De Wijks boek geeft een overzichtelijke les in de opkomst van wereldordes en hoe die vervolgens weer aan terrein verliezen. “Het zijn de wetmatigheden van dergelijke patronen die we ter harte moeten nemen willen ‘wij’ in het economisch liberale westen adequate antwoorden formuleren op de omwentelingen die op komst zijn”, attendeert hij.

Naoorlogse wederopbouw in handen van VS en Groot-Brittannië

De naoorlogse wereldorde is met name gebaseerd op ‘Brits-Amerikaans internationalisme en samenwerking ter bevordering van de internationale veiligheid.’ In de afgelopen decennia echter boet het Westen aan macht in en dat is niet in de eerste plaats toe te schrijven aan China. In enkele hoofdstukken stapt hij door de periode waarin het Westen met de opkomst van de mondialisering vooral zichzelf van binnenuit heeft bestreden. Hij noemt de toetreding van China tot de WTO in 2001 als keerpunt. Als gevolg hiervan verdwijnen op grote schaal banen uit het Westen naar het goedkope China waar honderden miljoenen Chinezen tegen lage lonen aan het werk gaan. De welvaart van weleer keert niet terug in de handen van Westerse werkers hetgeen de opkomst van anti-globalisme en populisme teweegbrent. Werden de westerse pijlers binnen Europa aanvankelijk nog gezien als vanzelfsprekende bakens van welvaart en vooruitgang, worden deze nu zelfs door sommige nieuwe leden in de Eurozone met afkeer en hoon bejegend. Maar ook binnen de gevestigde Europese staten draagt het populisme bij aan de afkalving van westers gedachtengoed. Tegelijk is met de America First campagne van President Trump de weg van het protectionisme ingeslagen en is de assertieve politiek van President Poetin, waarin cyber warfare een prominente rol speelt, uitermate ontregelend voor de EU gebleken, maant De Wijk.

Oorlog en vrede

In dit uitdijende vacuüm is er ruimte gekomen voor China dat nu in strategische sectoren en locaties in Europa investeert. Daarnaast zijn China’s kernbelangen met de jaren uitgebreid en overtreders worden met sancties afgestraft (bezoeken van de Dalai Lama aan westerse landen, wapenleveranties of duikboten aan Taiwan) maar met haar toenemende assertiviteit zullen grenzen (Diaoyutai en Taiwan) en transportroutes op termijn vaker met militaire macht verdedigd worden. China lijkt zich verder weinig aan te trekken van internationale maritieme afspraken en schroomt niet in te grijpen en geweld te gebruiken, zie de Paracel en Spratly eilanden. De Wijk ziet hier het bewijs dat ‘de ware intenties van een land niet kunnen worden opgemaakt uit politieke verklaringen en retoriek, maar uit concrete stappen die een land neemt om zijn krijgsmacht te moderniseren.’

De Nieuwe Zijderoute speelt sleutelrol bij vergroten en verankeren van China’s economische, militaire en politieke macht

De landen die over zee of via land langs de zijderoute liggen, vervullen essentiële zekeringen om China’s mondiale positie verder te borgen. China vergroot haar geopolitieke impact door reusachtige infrastructuurprojecten te financieren in delen van de wereld die belangrijk zijn voor de aanvoer van grondstoffen. Het maakt afspraken met landen die graag investeringen zien zoals de aanleg van ziekenhuizen, spoorwegen en stadions. Dat gaat niet altijd goed. Zo kon de Sri Lankese overheid de bouwschuld van de nieuwe haven bij Hambantota niet terugbetalen waarna een lease van 99 jaar werd onderhandeld. Hier liggen nu Chinese duikboten. Met dergelijke grootschalige projecten tracht China zich politiek ‘in te kopen’ om invloed uit te oefenen op nationale besturen, ook al zegt het niets met de binnenlandse aangelegenheden van andere landen te maken willen hebben.

China’s motieven en achtergronden

De Wijk ligt toe hoe de vierde industriële revolutie gaat om wie de race om kunstmatige intelligentie en 5G wint. Met technologische superioriteit kunnen de wereldhandelsstromen en supply chains gedomineerd worden.  Degene die koploper is zal bepalen hoe de grootste efficiëntie bereikt wordt en zodoende met welke internationale standaarden de mondiale economie ingericht wordt. China is al bezig met het uitrollen van eigen standaarden langs de zijderoute. Wie er nu voorop ligt? Volgens Mark Greeven verbonden aan de Zhejiang Universiteit te Hangzhou zou China nu digitaal op kop liggen. Volgens hem is het land één groot experimenteel laboratorium waar de ontwikkeling van innovatieve producten nog niet overgereguleerd is.  Daardoor gaan de digitale ontwikkelingen in China sneller dan die in het Westen waar strikte regelgeving een stroperig effect hebben op creatieve projecten en producten. Het winnen van de technologische race zal naast economische ook militaire dominantie opleveren. De Wijk zegt dat Europese landen nauwelijks aan deze race deelnemen. Dat geeft China vrij spel en is dit allesbehalve een goede zaak.

Goede timing

Nu er in de wereld een kantelende houding jegens China’s toenemende assertiviteit valt waar te nemen, is het bij uitstek gepast meer kennis over ‘s lands achterliggende motivaties, culturele drijfveren en mondiale ambities ter harte te nemen om tot heldere, weloverwogen en gepaste strategische antwoorden te komen. Maar ook geeft het boek grondig inzicht in hoe wij zelf worstelen met het fris houden van de eigen liberale verworvenheden. Hij neemt ook waar dat sinds Amerika is begonnen met het schofferen van zijn Europese bondgenoten, de Eurozone meer werk maakt zich eendrachtig op te stellen tegen China. Maar of het genoeg zal zijn?

Na de uitgebreide uitleg over hoe de westerse en Chinese wereldbeelden met elkaar om de macht wedijveren, steekt het een na laatste hoofdstuk over China’s sociale kredietsysteem hier iets schraal tegen af. Deze methodiek voornamelijk als Orwelliaans controlesysteem neer te zetten is te eendimensionaal. Verder zijn de regelmatige spelfouten in het pinyin van namen van Chinese personen en steden jammer. Dit staat niet in de weg dat de lezer na het dichtslaan van dit vlot geschreven boek uitgerust is met een fikse dosis feitelijke kennis waarmee hij zich zorgelijk achter de oren kan krabben.

Deze recensie door Lilian Kranenburg werd eerder op 5 april jl. gepubliceerd op Crowdblog China2025

Op 12 juni 2019 werd Rob de Wijk door Lilian Kranenburg geïnterviewd tijdens het Guanxi China Café worden over zijn boek in het WTC Den Haag.  Oscar Garschagen, voormalig correspondent van NRC in China, nam deel aan het gesprek. Beluister hier de podcast.

De Nieuwe Wereldorde, Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt, Rob de Wijk, Uitgeverij Balans, 368 blz.  ISBN9789460039911 €23,99