In zijn voorwoord licht Peter Frankopan toe dat voor wie heden en verleden van de ontwikkeling van de wereld wil begrijpen, het oriëntatiepunt daarvan ligt in het gebied tussen Europa en de Grote Oceaan. En, de bakermat van de beschaving niet gesitueerd rond het Middellandse Zeegebied is, maar in het hart van Azië. Rode draad in het boek is het gegeven dat de kosmopolieten uit de verschillende beschavingen in verschillende tijdsgewrichten hun peilen richtten op Centraal Azië en verder, maar niet op Europa.

Metropolen ontstonden ruim vijfduizend jaar geleden al langs de vele bedrijvige handelswegen in Centraal Azië, uitstrekkend tot het Midden-Oosten en Noord-Afrika en waren een smeltkroes van culturen, talen en religies. De onderlinge beïnvloeding en botsingen werden duizenden kilometers verderop gevoeld. De wegen brachten welvaart maar ook geweld, ziekten en rampen. Dit uitwaaierende stelsel van handelsroutes werd pas in de 19^de eeuw tot zijderoutes genoemd. Frankopan betoogt dat binnen de westerse opvatting over de eigen ontstaansgeschiedenis er weinig ruimte wordt toegelaten voor de grootsheid van rijken als Perzië, Macedonië, Syrië, Irak, Afghanistan en India, die steden als Kabul en Kashgar, Constantinopel en Samarkand met elkaar verbonden en waar grootheden op het gebied van astronomie, geneeskunde eeuwenlang de intellectuele top centra voedden.

In de 25 hoofdstukken die volgen neemt de auteur de lezer aan de hand langs een chronologisch opgebouwd overzicht van handelsroutes die keer op keer op verschillende manieren zijn beïnvloed en gevoed.  Hij schildert daarmee op levendige wijze de totstandkoming van de ontwikkeling van onze wereld. Hij beschrijft de opkomst van de wereldreligies, hoe die elkaar beïnvloeden en naast elkaar bestaan en via de handelsroutes tot ver buiten de eigen invloedssfeer wortel schieten, aangepast aan de eigen gewoonten maar ook tot malaise leiden.

Saillant detail is de informatie over de Mongolen die onder Djenghis Kahn, wiens hordes in de 11^de en 12^de eeuw een wereldrijk stichtten dat tot aan de Europese poorten reikte en gebieden omarmde waarin overwegend moslims woonden, ertoe overgingen om het geloof over te nemen van het kanaat dat zij bestuurden – dat was wel zo praktisch. Dit terwijl in naam van de Paus, Jeruzalem – eeuwenlang het Mekka van het christendom, door kruistochtgaarders werd aangedaan met alle bekende onverdraagzaamheid van dien. Deze kruistochten vormden een kentering in de betekenis van Europa. Door de ontdekking van wat er allemaal in den vreemde te halen viel, groeide in Europa het besef te ontwikkelen dat, naast de bewaking van het geloof, er ook om prestige, macht en geld gestreden kon worden. In feite zegt Frankopan, kan men de eerste kruistocht (eind 11^de eeuw) “het best zien als een godsdienstoorlog, maar de expeditie vormde tevens een springplank naar vergroting van rijkdom en macht.”

Fascinerend en beklemmend om te lezen is hoe, dankzij de grootschalige slavenhandel, steden als Venetië en Genua tot hun superieure macht en rijkdom kwamen. Eveneens wijdt hij uit over de ontzagwekkende invloed die de vlootladingen goud en zilver uit de Nieuwe Wereld op de Centraal Aziatische handelsroutes hadden, waarbij de nieuwe wereld als pinautomaat voor de Portugese en Spaanse koningen en imperiumbouwers fungeerden.

Ieder hoofdstuk laat zien welke machtscentra bepalend waren voor de opkomst van steden, de verspreiding van religies en kennis, maar hoe de financieel lucratieve de doorvoer van luxegoederen en levensmiddelen postvatte. Mondialisering volgens Frankopan vond al 2000 jaar geleden plaats toen de Chinezen reeds een geraffineerd systeem hadden ontwikkeld om bij te houden welke handelaren van buitenaf het rijk binnen kwamen en welke goederen China in-en uitgingen, vooral ten bate voor douanedoeleinden.

En zo brengt ieder hoofdstuk ons steeds dichter bij het heden. Veel aandacht besteedt hij aan de relaties tussen de Engelsen, Fransen, Russen en Ottomanen die elkaar in de 18^de en 19^de eeuw wantrouwden maar desondanks afwisselend pacten sloten om de ander dan weer tegen te werken. Uitvoerig wordt ingegaan op de geopolitieke betekenis van Perzië voor Groot-Brittannië, als buffer tegen Rusland om India veilig te stellen maar ook vanwege zijn enorme bodemschatten, met name olie. John le Carré moet voor een groot gedeelte zijn romans hebben gebaseerd op de politieke machinaties tussen de Sjah en Whitehall.

Tegelijk laat hij hiermee een voorbeeld zien van een erfenis waar de wereld voorlopig nog mee opgescheept zit: een groot wantrouwen in landen uit het Midden-Oosten jegens het Westen en in sommige gevallen onverholen haat.

Frankopan stelt dat het huidige Europa met toenemende ongerustheid toeziet hoe China een nieuw netwerk opzet dat de hele wereld moet omspannen. Bovendien is China in alle uithoeken van de wereld inmiddels aanwezig met investeringen in een enorm scala aan infrastructurele en industriële projecten “in de concurrentiestrijd om energiebronnen, delfstoffen, voedselvoorraden en politieke invloed”. Europa staat op een tweesprong zo sluit de auteur af.  Het kan meedoen en pogen met open vizier bij te dragen aan de veranderende wereld waarin de westerse suprematie niet langer een voldongen feit is. Immers, “de wijze waarop China zal omgaan met zijn naaste buren en de rol die het op het wereldtoneel zal vervullen, zullen mede het aanzien van de 21^ste eeuw vervullen. Dit bijzonder vlot geschreven leesbare magnum opus dat bij tijd en wijle prachtige anekdotes over historische figuren blootlegt, is zonder twijfel een aanrader. Klein minpunt is dat de Nederlandse vertaling hier en daar, af en toe hapert. Maar dat mag geen belet zijn.

Recensie geschreven door Lilian Kranenburg, ChinaMoves, werd eerder gepubliceerd op crowdblog China2025

De Zijderoutes
Een nieuwe wereldgeschiedenis, Peter Frankopan, Uitgeverij Spectrum, 2016, hardcover € 49,95. ISBN: 9789000315703, Vertaald door George Pape